eldfjölll |
eldgos |
Eldfjall eða eldstöð er staður þar sem eldgos eiga sér stað. Eldstöð getur einkum verið á landi og í sjó. Til eru nokkrar gerðir eldstöðva, en þær eru flokkaðar eftir því hvernig gerð gosefna þær gefa frá sér og lögun gosopsins. Gosop geta verið ílangar sprungur eða hringlaga.
Eldkeila er ein tegund eldstöðva sem myndast við síendurtekin gos upp út sömu gosrás þar sem gosefni og seig hraunkvika hlaðast upp og mynda keilulaga fjall. Í þessum tegundum eldstöðva verða stundum sprungugos, en það er þegar kvika kemur upp úr langri sprungu. Dyngja er önnur tesund eldstöðva sem myndast í einu langvinnu eldgosi á hringlaga gosopi þar sem hraunkvikan er þunnfljótandi. Þá breiðist hraunið yfir stór svæði. Eldgos úr dyngjum eru yfirleitt róleg. Þessi tegund eldstöðva er algengast að finna á Íslandi og Hawaii. |
Eldgos verða þegar breytingar verða á jarðskorpuflekum, eins og við möttulstróka eða gliðnun. Eldgos geta verið meðal annars verið á hafsbotni eða á landi.
Eldgos eru einkenni um að jörðin sé að kæla sig og er með góða heilsu. Jörðin er heit og sterk pláneta og við kólnun hennar leitar hitinn til yfirborðs jarðar aðallega á tvo vegu. Önnur leiðin er við leiðni hitans í gegnum jarðskorpuna, en sú leið er afar hæg. Hin leiðin er við tilfærslu heitra efna frá iðrum jarðar upp á yfirborðið, og það kallast eldgos. Rétt undir jarðskorpunni er seigfljótandi efni, svokölluð kvika. Kvikan getur brotist upp þegar breytingar verða á jarðskorpunni eins og við jarðskjálfta verður eldgos. Til eru nokkrar tegundir eldgosa. Sprengigos er ein tegund eldgosa sem einkennist af mikilli gosgufu og gosmöl. Sprengigos stafa aðallega af skyndilegri losun reikulla efna,einkum vatns úr kvikunni við lágan þrýsting. Ágætt samanburðardæmi er þegar tappi er tekin af gosflösku, en þá losnar koltvíildi úr vökvanum og hann freyðir. Ef flaskan er hrist gerist þetta ennþá hraðar og mikill þrýstingur myndast 500-faldur rúmmálsmunur er á koltvíildi í vatnslausn og koltvíildi í gasi: 1 millílítri í lausn verður hálfur lítri af gasi. Gjóskugos er eldgos sem lýsir sér þannig að eldfjallið ryður aðallega upp úr sérgjósku en ekki hrauni Flæðigos er eldgos sem nær eingöngu myndun hrauns, en gjóskuframleiðsla er óveruleg. Hraunin eru fremur slétt, rákuð og nefnast helluhraun og eru úr basalti. |